Sprawy lustracyjne

Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (jt. Dz. U. z 2020 r. poz. 2141), każda osoba ubiegająca się o pełnienie funkcji publicznych określonych w ustawie, urodzona przed 1 sierpnia 1972 roku, jest zobowiązana do przedłożenia oświadczenia lustracyjnego odpowiednim organom. Obowiązek lustracyjny pojawił się w Polsce w celu weryfikacji przynależności osób kandydujących na funkcje publiczne do służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi. Pierwsze próby wpisania lustracji w polski porządek prawny pojawiły się w 1992 roku, jednak ostateczna, obowiązująca obecnie wersja ustawy została uchwalona w 2006 roku i wielokrotnie nowelizowana. Kogo dotyczy obowiązek lustracyjny i kiedy należy złożyć stosowne oświadczenie?

 

Obowiązek lustracyjny: czym jest i kogo dotyczy?

Współpraca lub bezpośrednia służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego została uznana za powiązaną z bezpośrednim łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego. Osoby, które współpracowały ze służbami bezpieczeństwa w latach 1944-1990 nie stanowią osób uznawanych za godne zaufania publicznego, dlatego zgodnie z przepisami ogólnymi ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów konieczne jest składanie oświadczeń lustracyjnych przez osoby pełniące lub kandydujące do pełnienia określonych funkcji publicznych. Oświadczenia te będą poddawane ocenie zgodności i mogą być podstawą do wszczęcia postępowania lustracyjnego w przypadku wykrycia nieprawidłowości w oświadczeniu.

Lista osób ujętych w obowiązku lustracyjnym, od których wymaga się stosownego oświadczenia obejmuje cały szereg funkcji publicznych, w tym m.in.:

Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej,
posłów, senatorów i posłów do Parlamentu Europejskiego,
osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe,
członków Rady Polityki Pieniężnej,
Zarządu narodowego Banku Polskiego,
Kolegium Instytutu Pamięci narodowej,

ale także sędzi i prokuratorów, organy i członków organów samorządów terytorialnych, członków rady uczelni i rektorów uczelni oraz wielu innych. Obowiązek dotyczy wyłącznie osób urodzonych przed 1 sierpnia 1972 roku.

Kiedy należy złożyć oświadczenie lustracyjne?

Złożenie oświadczenia lustracyjnego jest obowiązkowe w chwili wyrażenia zgody na kandydowanie bądź zgody na objęcie stanowiska lub wykonywanie funkcji państwowej, ujętej w art. 4 ustawy. Jednorazowe złożenie takiego oświadczenia eliminuje obowiązek jego ponownego składania w przypadku ponownego kandydowania lub wykonywania funkcji publicznej.

Wsparcie prawnika w sprawach lustracyjnych

Wszczęcie postępowania lustracyjnego następuje na wniosek prokuratora Biura Lustracyjnego lub prokuratora oddziałowego biura lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej, w sytuacji gdy pojawiają się wątpliwości co do zgodności oświadczenia lustracyjnego z prawdą lub gdy osoba składająca oświadczenie potwierdza własną pracę lub służbę w organach bezpieczeństwa i domaga się ustalenia, że praca ta została wymuszona groźbą utraty życia lub zdrowia przez nią samą lub bliskie jej osoby. Bez względu na powód wszczęcia postępowania, wsparcie prawnika może okazać się na tym etapie nieocenione – sprawy lustracyjne są trudne, wyjątkowo dociekliwe i wymagające właściwego przedstawienia dowodów swojej racji, a osoby nieprzygotowane pod kątem prawnym do uczestnictwa w nich mogą poważnie ucierpieć na negatywnym dla siebie wyniku sprawy.