Odmowa składania zeznań w postępowaniu karnym
W postępowaniu karnym prawo do odmowy składania zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego. Jest nią, zgodnie z definicją przyjętą w kodeksie karnym:
małżonek,
wstępny (rodzice, dziadkowie),
zstępny (dzieci, wnuki),
rodzeństwo,
powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek,
osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Osobą najbliższą nie jest więc partner lub partnerka czy też narzeczony lub narzeczona oskarżonego. W tym wypadku ważne jest wykazanie, iż osoba ta pozostaje we wspólnym pożyciu z oskarżonym, a więc w konkubinacie. Zdarza się, że na podstawie dodatkowego wniosku, prawo do odmowy zeznań może być przyznane osobie, która pozostaje z oskarżonym w szczególnie bliskiej relacji osobistej. Prawo do odmowy składania zeznań nie ustaje nawet pomimo ustania samego małżeństwa w przypadku rozwodu.
Prawo do wycofania zeznań
Co istotne, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego, gdy bliska oskarżonemu osoba była przesłuchiwana przez policję lub prokuraturę w postępowaniu przygotowawczym i nie została pouczona o prawie do odmowy składania zeznań, a chciałaby swoje zeznania wycofać, jest to jak najbardziej możliwe. W tym wypadku wcześniejsze zeznania nie będą brane pod uwagę przez sąd. Skorzystanie przez świadka, w tym wypadku osoby najbliższej oskarżonego, z prawa do odmowy składania zeznań znaczy, że zeznania świadka nie są traktowane jako źródło dowodu.
Termin składania wniosku na odmowę złożenia zeznań
Osoba, której przysługuje prawo do odmowy złożenia zeznań albo osoba prawnie zwolniona od złożenia zeznań może zakomunikować, że chce z przysługującego jej prawa skorzystać. Może tego jednak dokonać nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. W tym wypadku uprzednio złożone przez nią zeznanie nie może posłużyć jako dowód w sprawie.
Czy świadek może skorzystać z tego prawa, informując o tym fakcie pisemnie?
Oczywiście, skorzystanie przez świadka z prawa do odmowy zeznań może być zakomunikowane również pisemnie. Złożenie przez świadka oświadczenia osobiście i ustnie wobec organów procesowych (sąd, prokurator, funkcjonariusz policji, itp.), którzy poprawnie przeprowadzają czynności przesłuchania, również daje gwarancję tego, że skorzystanie z przysługującego świadkowi prawa, jest w pełni zgodne z jego wolą.
Warto wspomnieć, że możliwość złożenia oświadczenia pisemnie znacznie zmniejsza koszty samego postępowania, a także znacznie je usprawnia, umożliwiając szybsze zakończenie, niezależnie od etapu procesu.
Przebieg i formalności
Nie ulega wątpliwości, że prawo do odmowy zeznań w sprawach karnych ustanowione zostało jeśli nie wyłącznie, to na pewno nade wszystko w interesie świadka, który może, lecz nie ma jednak obowiązku z tego prawa skorzystać. Organ procesowy, przesyłając świadkowi wezwanie do stawienia się, informuje go również o prawie świadka do odmowy zeznań, nie zmuszając go jednak do złożenia takiego oświadczenia. Jeżeli świadek nie złoży takiego oświadczenia pisemnie, ma oczywiście obowiązek stawić się i złożyć zeznania albo ustne oświadczenie, że odmawia składania zeznań.
Przy przesłuchaniu świadka spisywany jest protokół, w którym utrwalony jest przebieg rozprawy i umieszcza się również informację o skorzystaniu przez świadka z prawa do odmowy składania zeznań.
Organy procesowe, informując świadka o przysługujących mu prawach, nie mogą w swoich komunikatach manipulować czy sugerować świadkowi, w jaki sposób powinien się zachować: złożyć zeznania czy też skorzystać ze swoich praw, jednak zaznaczając, że świadek może zmodyfikować swoje zeznania i nawet całkowicie zmienić stanowisko.
Prawo do uchylenia się od odpowiedzi na konkretne pytanie
Świadek może także uchylić się od odpowiedzi na pytanie bez podania konkretnej przyczyny, jeśli udzielenie na nie odpowiedzi mogłoby narazić samego świadka lub bliską mu osobę na odpowiedzialność za przestępstwo. Prawo do uchylenia się od odpowiedzi na pytanie nie tyczy się możliwości narażenia świadka lub osoby mu najbliższej na odpowiedzialność za wykroczenie. Świadek może również żądać przesłuchania na rozprawie z wyłączeniem jawności, w sytuacji gdy treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub bliską mu osobę.
